Duyu Organları ve Aklın, Allah’ın Mahiyetini İdrak Etmede Âcizliği:

[Ebu Muhammed Es-selefi]

Duyu Organları ve Aklın, Allah’ın Mahiyetini İdrak Etmede Âcizliği:

Bil ki duyu organları ve akıl, Allah’ın zatının hakikatini yani mahiyetini bilmede âcizdir.

Bununla ilgili bazı deliller:
Birinci delil: Yüce Allah şöyle buyuruyor:
لَيْسَ كَمِثْلِهِۦ شَيْءٌۚ
«(Bilin ki herhangi bir konuda veya herhangi bir yönden) O’na benzer hiçbir şey yoktur.»    (Eş-Şûrâ: 11)

Bu ayetin manası; Yüce Allah’ın hiçbir konuda ve hiçbir yönden benzeri yoktur, demektir. Yani Yüce Allah’ın zatı ne varlığı ne mahiyeti ne de isimleri, sıfatları ve fiilleri bakımından asla mahlukatın zatına benzemez. Çünkü Yüce Allah’ın varlığı mükemmel bir varlıktır. O’ndan önce bir yokluk yoktur ve O, asla yok olmayacaktır.
Allah (ٱلْأَوَّل) el-Evvel’dir yani başlangıcı olmayandır, O’ndan önce hiçbir şey yoktur;(ٱلْآخِر) el-Âḫir’dir yani sonu olmayandır, O’ndan sonra hiçbir şey yoktur; (ٱلـظَّاهِـر) eẓ-Ẓâhir’dir, O’nun üstünde bir şey yoktur; (ٱلْـبَاطِـن) el-Bâtın’dır( ), O’nun aşağısında bir şey yoktur. O, her şeye yakındır. Her şeyi ihata etmiş ve her şeyi emrine boyun eğdirmiştir. O; (ٱلْـكَـبِيـر) el-Kebîr’dir (isim, sıfat ve fiilleriyle yücedir), (ٱلْـمُـتَـعَـال) el-Muteʿâl’dir (zatı, sıfatları ve fiilleriyle yarattıklarından üs-tündür). O; (ٱلْـعَـلِـيّ) el-ʿAliyy’dir (mahlukata benzemekten yüce ve münezzehtir, kudretiyle her şeyden üstündür), (ٱلْـعَـظِـيـم) el-ʿAẓîm’dir (her şeyden yüce ve üstündür). O; (ٱلْـوَاحِـد) el-Vâḥid’dir (zatında, sıfatlarında, fiillerinde, hak ve yetkilerinde birdir), (ٱلْـقَـهَّـار) el-Kahhâr’dır (yarattığı her şeyi emrine boyun eğdiren, dilediğini yapan ve kendisine asla karşı gelinemeyendir). O; (ٱلْأَحَد) el-Eḥad’dır (zatında, sıfatlarında ve fiillerinde tektir; hiçbir yönden benzeri yok-tur), (ٱلـصَّـمَـد) es-Samed’dir (mükemmel sıfatlara sahiptir, hiçbir şeye ihtiyacı yoktur, bütün mahlukat O’na muhtaçtır ve O, ibadete layık yegâne varlıktır). O (ٱلْـحَـيّ) el-Ḥayy’dır (mahlukatın hayatına benzemeyen, başlangıcı ve sonu ol-mayan mükemmel hayat sahibidir), (ٱلْقَـيُّوم) el-Kayyûm’dur (hiçbir şeye muhtaç olmayan, kendisi dışındaki her şeyin hem var oluşlarında hem de varlıklarının devamında her an kendisine muhtaç olduğu yüce zattır).
O’na herhangi bir konuda veya herhangi bir yönden benzer hiçbir şey yoktur ve O’na zatında, sıfatlarında ve fiillerinde denk olan hiçbir varlık da yoktur. Beşerî akıl, zikrettiğimiz bu sıfatlara sahip olan Yüce Rabbimizin zatının mahiyetini nasıl idrak edebilir ki?! Bu, mümkün değildir. Çünkü beşerî akıl, sadece beşerin sınırlı olan duyu organlarının algıladığı şeyleri idrak eder. Yüce Allah’ın zatını derine inebilecek olan basiretler dahi idrak etmekten âciz iken görme organları O’nu nasıl idrak edebilir?! O zat; zanların, düşüncelerin ve hayallerin O’nu idrak etmesinden yüce ve münezzehtir. Çünkü duyu organları sadece maddi âlemde olanları bilebilir, onun dışındakileri bilmekten âcizdir. Hatta varlığı sabit olan ve mahluk olan ruhun mahiyetini bile idrak edemezken Allah’ın mahiyetini nasıl idrak etsin?! Yüce Allah’ın şu ayette buyurduğu gibi:

وَيَسْـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلرُّوحِۖ قُلِ ٱلرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّى وَمَآ أُوتِيتُمْ مِنَ ٱلْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا ٨٥
«Ve ey rasulüm! Kâfirler, sana ruhun hakikati hak-kında soruyorlar. Onlara de ki: “Ruhun hakikatini an-cak Rabbim bilir. Şu da bir gerçektir ki size (ve diğer mahluklara) ilimden çok az verilmiştir.”»      (El-İsrâ: 85)

(ٱلْـبَاطِـن) El-Bâtın’ın manası; kimse tarafından gerçek mahiyeti bilinmeyen, demektir.

[Ebu Muhammed Es-selefi]

İkinci delil: Yüce Allah şöyle buyuruyor:
وَلِلّٰهِ ٱلْمَثَلُ ٱلْأَعْلَى
«En yüce ve en mükemmel sıfatlar ise muhakkak ki Allah’a aittir.»       (En-Naḥl: 60)
Yani Allah’ın vasfı sadece O’na aittir, başkalarının vasfına benzemez; varlığı da O’na aittir, asla mahlukatın varlığına benzemez.

[Ebu Muhammed Es-selefi]

Üçüncü delil: Yüce Allah şöyle buyuruyor:
فَلَا تَضْرِبُوا لِلّٰهِ ٱلْأَمْثَالَ
«Ey insanlar! Allah’a (hiçbir konuda) mahlukattan hiçbir şeyi benzer kılmayın!»       (En-Naḥl: 74)
Yani Allah için herhangi bir benzer, bir misal kılmayın. Çünkü Allah’ın ne varlığında ne zatında ne sıfatlarında ne de fiillerinde hiçbir benzeri ve misli yoktur.

[Ebu Muhammed Es-selefi]

Dördüncü delil: Yüce Allah şöyle buyuruyor:
هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِيًّا ٦٥
«O’na denk veya benzer herhangi bir varlık biliyor musun?! (Asla! O’nun hiçbir konuda dengi ve benzeri yoktur.)»                (Meryem: 65)
Yani Yüce Allah’ın hiçbir dengi ve benzeri yoktur. O’nun varlığı yarattıklarının varlığına benzemez, zatı yarattıklarının zatına benzemez, sıfatları da yarattıklarının sıfatlarına benzemez.

[Ebu Muhammed Es-selefi]

Beşinci delil: Yüce Allah şöyle buyuruyor:
وَلَمْ يَكُنْ لَهُۥ كُفُوًا أَحَدٌ ٤
«O’nun (zatında, sıfatlarında ve fiillerinde) benzeri olan hiçbir varlık yoktur (bu sebeple mutlak itaat ve mut-lak sevgi yalnız O’na verilmelidir).»          (El-İḫlâs: 4)
Yani Allah’ın hiçbir yönden benzeri yoktur, ne varlığı ne zatı ne sıfatları ne de fiilleri konusunda hiçbir dengi veya benzeri yoktur.

[Ebu Muhammed Es-selefi]

Altıncı delil: Yüce Allah şöyle buyuruyor:
سُبْحَانَهُۥ وَتَعَالَى عَمَّا يَصِفُونَ ١٠٠
«Allah onların bu (yalan ve bâtıl) vasıflandırmalarından münezzeh ve yücedir.»              (El-Enʿâm: 100)
Bu ayet, beşerin aklından geçen her türlü vasıftan Yüce Allah’ı tenzih ve takdis etmektedir; çünkü herhangi bir konuda veya herhangi bir yönden O’na benzer hiçbir şey yok-tur ve O’na denk veya benzer herhangi bir varlık da yoktur.

[Ebu Muhammed Es-selefi]

Yedinci delil: Yüce Allah şöyle buyuruyor:
لَا تُدْرِكُهُ ٱلْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ ٱلْأَبْصَارَۖ وَهُوَ ٱللَّطِيفُ ٱلْخَبِيرُ ١٠٣
«Gözler O’nu asla idrak edemez (Allah’ın gerçeğini bilemez) fakat O, bütün gözleri (ve gözlerin gördüğü her şeyi en ince ayrıntısıyla) idrak eder. Bilin ki O (ٱللَّـطِيـف) el-Latīf’tir (kullarına lütufta bulunan, onlar için hayırlı ve menfaatlerine olan şeyleri kolaylaştırıp muvaffak kılan ve kullarını yumuşaklıkla ıslah edendir), (ٱلْـخَـبِيـر) el-Ḫabîr’dir (kullarının her hâlini gizlisiyle açığıyla bilen ve kendisine hiçbir şey gizli olmayandır).» (El-Enʿâm: 103)
Eğer Allah’ın benzeri olsaydı gözler O’nu idrak ederdi. Ayette gözlerin O’nu idrak edemeyeceği bildirildiğine göre Allah’ın hiçbir benzeri yok demektir.

[Ebu Muhammed Es-selefi]

Sekizinci delil: Yüce Allah şöyle buyuruyor:
وَلَا يُحِيطُونَ بِهِۦ عِلْمًا ١١٠
«Fakat kullar, Allah’ı (zatı ve sıfatlarının mahiyetini) ilim (ve akılları) ile idrak edemezler.»     (Tā Hâ: 110)
Eğer Allah’ın benzeri olsaydı beşerin ilimleri O’nu ihata ederdi. Fakat her türlü noksan sıfattan yüce ve münezzeh olan Allah, beşerin aklından geçen her türlü vasıftan da yüce ve münezzehtir. Çünkü herhangi bir konuda veya herhangi bir yönden O’na benzer hiçbir şey yoktur. Bu sebeple Allah’ın zatının ve sıfatlarının mahiyetini ilim ve aklımızla idrak edemeyiz.

O hâlde insanın duyu organlarıyla Yüce Allah’ın zatının mahiyetini bilmesi mümkün değildir.