Önemli Uyarı:

[Ebu Muhammed Es-selefi]

Bil ki Allah’ın sınırdan, sondan ve onu sonlandıran sınırdan münezzeh olması, asla Allah’ın her mekânda olduğu manasında değildir. Çünkü mekân ne kadar büyük olursa olsun sınırlıdır. Yüce Allah ise sınırlardan münezzehtir.

Allah’ın sınırdan, sondan ve onu sonlandıran sınırdan münezzeh olması, kâinatın hepsinin Allah’ın zatında olduğu manasında da değildir. Çünkü yaratıcı; hulul (bir varlığın içine yerleşmek), ittihat (bir varlıkla birleşmek), mumasse (bir varlığa temas etmek) ve ittisal (bir varlıkla bitişik olmak) manalarından münezzeh ve yücedir. O’nun zatı gibi bir zat yoktur. O, beşerin kalbinden geçen her şeyden münezzehtir. Zatı, sıfatları ve fiilleri her yönden mükemmel ve her türlü eksiklikten münezzehtir. O’nun hiçbir konuda ve hiçbir yönden benzeri yoktur. Biz, Allah’ın zatının mahiyetini ilimle idrak edemeyiz; çünkü O’nun zatının mahiyetini idrak etmekten âciziz. Yine O’nu bütün mükemmel sıfatlarıyla övemeyiz; çünkü O’nun bütün sıfatlarını bilemeyiz. O, ancak kendisini övdüğü gibidir.

Biz, Hululiyye( ) ve Cehmiyye taifesinin dediği gibi demiyoruz. Onlar, “Allah her mekândadır, hiçbir mekân O’nsuz olmaz.” derler. Aynı şekilde Ciheviyye( ) olan Haşeviyye( ) taifesinin dediği gibi de demiyoruz. Onlar, “Allah her mekânda değil, bir mekândadır; o da muazzam olan arşın üzeridir.” derler.

Biz, ehlisünnet olarak şöyle diyoruz: Mekânı yaratan Allah’tır. O, bir mekânda olmaktan münezzehtir. Bütün mekânlara yerleşmiş ya da tek bir mekâna yerleşmiş değildir. O, muazzam arşın rabbidir. Arşı, muazzam kudretini göstermek için yarattı, onu asla zatına bir mekân olsun diye yaratmadı. Çünkü Allah, mekân yokken vardı. Ve hiçbir değişikliğe uğramadan nasıl idiyse ebedî olarak öyle kalacaktır.


“Allah kâinatın içindedir.” denilmez; çünkü bu, Allah’ın kâinata yerleşmesi ya da kâinatla birleşmesi manasına gelir. Nasıl olur da sınırdan münezzeh olan yaratıcı, sınırlı olan kâinata yerleşebilir?! Aynı şekilde “Allah kâinatın dışındadır.” da denilmez; çünkü bu, Allah’ın kâinata uzaklığı olduğu manasına gelir. Hâlbuki Allah’ın kâinata uzaklığı yoktur; çünkü O, nasıl kâinatın içinde değilse bir mesafeyle kâinatın dışında da değildir. O, kâinata mesafesiz çok yakındır yani kâinat ile kendisi arasında bir mesafe yoktur. Dolayısıyla “Allah kâinatın içindedir.” ya da “Allah kâinatın dışındadır.” denilmez. Çünkü “Allah kâinatın dışındadır.” denildiği zaman mesafe söz konusudur. Yüce Allah mesafeden münezzehtir.
 
Yüce Allah kâinattan ayrıdır. Fakat bu ayrılık vasıf ayrı-lığıdır; yani Allah başka, mahlukat başkadır. Allah yaratıcı, mahlukat ise yaratılandır. Dolayısıyla Allah hakkında ne mahlukatın içinde olduğu ne de dışında olduğu söylenir. Çünkü Yüce Allah hiçbir yönden mahlukata benzemez. Mahlukat ile arasında bir sınır yoktur; yani mahlukat bir yerde, Allah bir yerde değildir.

Yüce Allah bu konuda şöyle buyurmuştur:

وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْكُمْ وَلَٰكِنْ لَا تُبْصِرُونَ ٨٥
«Ve biliniz ki biz, ona (ilmimiz, kudretimiz ve meleklerimizle) sizden daha yakınız fakat siz (meleklerimizi) göremezsiniz.»(El-Vâkıʿa: 85)

Yüce Allah başka bir ayette şöyle buyurmuştur:

وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ ٱلْوَرِيدِ ١٦
«Ve biz ona şah damarından daha yakınız.»    (Kāf: 16)

Yüce Allah başka bir ayette de şöyle buyurmuştur:
وَٱسْجُدْ وَٱقْتَرِبْ ١٩
«Rabbine secde et ve O’na yaklaş (razı olduğu amelleri işleyerek O’na yaklaş)!»(El-ʿAlak: 19)

Rasulullah sallAllahu aleyhi ve sellem Allah’ın yakınlığını şöyle açıklıyordu:
إِذَا كَانَ أَحَدُكُمْ فِي صَلَاتِهِ فَإِنَّهُ يُنَاجِي رَبَّهُ فَلَا يَبْصُقَنَّ فِي قِبْلَتِهِ وَلَا عَنْ يَمِينِهِ فَإِنَّ رَبَّهُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ قِبْلَتِهِ.
“Sizden biri namazda iken bilsin ki Rabbine dua edip yalvarmaktadır. O hâlde namazda iken önüne tükürme-sin, sağına da tükürmesin. Çünkü Rabbi, onunla kıblesi arasındadır.”                     (Buhari)
Başka bir hadiste Rasulullah sallAllahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur:
أَيُّهَا النَّاسُ ارْبَعُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ، ‌فَإِنَّكُمْ ‌لَا ‌تَدْعُونَ ‌أَصَمَّ ‌وَلَا ‌غَائِبًا، إِنَّكُمْ تَدْعُونَ سَمِيعًا قَرِيبًا، ‌وَالَّذِي ‌تَدْعُونَهُ ‌أَقْرَبُ ‌إِلَى ‌أَحَدِكُمْ ‌مِنْ ‌عُنُقِ ‌رَاحِلَةِ ‌أَحَدِكُمْ.
“Ey insanlar! Nefsinize zorluk vermeyin! Siz, duy-mayan ve yok olana dua etmiyorsunuz. Sizin dua ettiği-niz zat; duyan, size çok yakın olan ve her birinize bineğinin boynundan daha yakın olan bir zattır.”                                 (Buhari)

Bu ayet ve hadislere göre nasıl ki “Yüce Allah kâinata bitişiktir.” demiyorsak aynı şekilde “Allah mesafeyle kâinatın dışındadır.” da demeyiz. Eğer Allah’ın mesafeyle kâinatın dışında olduğu söylenirse bu ayet ve hadislere zıt mana verilmiş olur. Çünkü hem Allah’ın çok yakın olduğu hem de kâinatın dışında olduğu söylenmiştir. Allah’ın mahluka-tın dışında olduğu ve bir mesafeyle mahlukattan ayrı olduğu söylenirse bu, ayet ve hadislerdeki Allah’ın çok yakın olduğuna dair sözlere zıtlık arz eder. Bu gibi ayet ve hadisleri doğru anlamak, Allah’ın mahlukata yakınlığının mesafesiz olmasıyla mümkün olur; çünkü Allah için mesafe söz konusu değildir. Buna göre; Allah’ın bir mesafeyle kâinatın dışında olduğunu söylemek hem ayet ve hadislere zıttır hem de Allah’a layık olmayan bir vasıftır.


( ) Hululiyye; Allah’ın mahlukun içine yerleştiğine inanan bir taifedir.
( ) Ciheviyye; Allah’ın bir cihette olduğuna inanan, demektir. Allah’ın bizatihi arşın üzerinde olduğuna inanırlar.
( ) Haşeviyye; hak sözün içerisine bâtıl sözler sokuşturan, demektir. Örneğin; naslarda geçen “Allah arşa istiva etti.” sözünü “Allah zatıyla arşa istiva etti.” olarak söylerler.