|
Alkame
|
 |
« : 13 Kasım 2018, 00:32:17 » |
|
İmam Gazali Kimdir?
Asıl ismi Ebu Hâmid Muhammed el-Gazali el-Tûsi el-Neysaburi olan İmam Gazali rahmetullahi aleyh Şafiî âlimlerinden olup akidede Eşari mezhebine tabidir. Hicri 450 ila 505 yılları arasında yaşamıştır, hicri 5. yüzyılın müceddidi ve en meşhur âlimlerindendir.
Fıkıh ve usul âlimi, filozof ve sufidir. Zamanının en büyük Şafiî âlimlerindendir. Akidede tabi olduğu Eşari medresesinin kelam ilmi alanında İmam Ebu el-Hasen el-Eşari(2), İmam Bakıllani(3) ve İmam el-Harameyn el-Cüveyni’den sonra temelini koyanlardan biridir. Zamanında birçok lakap almıştır, bunlar; Huccetu’l-İslam, Zeyneddin, Mahaccetuddin, zamanın en büyük âlimi, ümmetin müftüsü, insanların bereketi, dinde imamların imamı, imamların şerefidir.
İran’ın Tus şehrinde yaşamıştır; sonra Nişabur’a gitmiş ve İmam el-Harameyn Ebu el-Meali el-Cüveyni’den(4) ilim almıştır. Otuz dört yaşına ulaştığında Bağdat’a gitmiş ve Selçuklu veziri olan Nizamülmülk’ün(5) isteğiyle Nizamiye Medresesinde hoca olmuştur. Bu, Abbasi hilafeti zamanında idi. İmam Gazali bu dönemde meşhur olmuştur. İlim isteyen talebeler ona giderlerdi. Hatta rivayete göre kendi meclisinde zamanın en iyi âlimleri, en faziletli talebeleri onun derslerini dinliyordu ve bunların sayısı dört yüze kadar çıkıyordu.
Hayatının belli bir döneminde insanlardan uzaklaşıp hayatını ibadet etmekle, nefsini terbiye etmekle, tasavvuf ilmi ve kitaplarını okumakla geçirdi. Bir müddet sonra Bağdat’tan çıktı ve on bir sene uzun bir yolculuk yaptı. Bu sürede Dimeşk, Kudüs, Halil, Mekke ve Medine’yi dolaştı. İhyâu Ulûmiddîn kitabını da bu sürede yazdı. Sonra kendi şehri olan Tus’a döndü ve orada evinin yanında, fıkıh öğretmek ve nefis terbiyesini aşılamak için bir medrese kurdu.
İmam Gazali rahmetullahi aleyh fakir bir ailede doğmuştur. Babası yün eğirip satıyordu, bundan dolayı kendisine “Gazali” denmiştir. Babası tarikata meyli olan bir kimse idi; çeşitli ilmi dersleri dinliyor ve âlimlere hizmet ediyordu, çocuğunun âlimlerden olması için Allah’a devamlı dua ediyordu.
İmam Gazali rahmetullahi aleyh küçük yaştan itibaren, hicri 465 senesinde ilim almaya başladı. Tus şehrinde, şeyhi Ahmed ibni el-Razikani’den fıkıh ilmini öğrendi. Sonra ilim talep etmek için Cürcani’ye gitti; Ebu Nasr el-İsmaili’den ve İsmail ibni Sa’d el-İsmaili’den de ilim aldı. Hicri 473 senesinde Nişabur’a gidip İmam el-Harameyn Ebu el-Meali el-Cüveyni’nin yanında, o ölünceye kadar kaldı. O dönemde İmam el-Harameyn Nizamiye Medresesinin hocası ve zamanın en büyük âlimlerinden idi. İmam Gazali ondan usul, kelam, mantık gibi birtakım ilimler öğrenmiştir. Kendisi çok çalışkan bir talebeydi, hatta hocası onun hakkında, “İlim konusunda deniz gibidir.” diyor, onunla övünüyordu. Öyle ki İmam Cüveyni, İmam Gazali’yi daha küçük yaşta yardımcı hoca tayin etti.
İmam Gazali talebe iken usul alanında el-Menhûl fî İl-mi’l-Usûl isimli kitabı kaleme almıştır. Rivayete göre bu kitabı İmam Cüveyni’ye takdim ettiği zaman İmam Cüveyni ona: “Sen beni daha ölmeden defnettin, bari ölmemi bekleseydin.” demiştir. Yani İmam Cüveyni, talebesinin kendisini geçtiğini itiraf etmiştir. İmam Ebu el-Meali el-Cüveyni hicri 478’de vefat etti. İmam Gazali hocası ölünceye kadar devamlı onunla beraberdi ve ondan birçok şey istifade etti.
İmam Cüveyni vefat edince İmam Gazali Nişabur’a, o dönemin Selçuklu veziri olan Nizamülmülk’ü ziyaret etmeye gitti. Devlet erkânı o zamanda ilme çok önem verir, ilim meclisleri düzenler, her görüşten âlimleri çağırır, onlara tartışma ortamları hazırlardı. İmam Gazali rahmetullahi aleyh o meclise gidince orada bulunan farklı fikirlere sahip alimlerin hepsini yendi ve oradaki âlimler İmam Gazali’nin ilminin kendilerinin ilminden daha fazla olduğunu itiraf ettiler.
Nizamülmülk, Nizamiye Medreselerini kuran; Şafiî mezhebinin görüşlerinin, Eşari akidesinin yayılmasına katkısı olan bir âlimdir. Hicri 484’te İmam Gazali henüz otuz dört yaşında iken onu Bağdat’ta medrese hocası tayin etti. O dönemde Abbasi hilafetinin başında el-Muktedi bi Emrillah el-Abbasi bulunuyordu. Bu medresede ders verince insanlar gerek ilim gerekse ahlak olsun her bakımdan ona güvendi ve her yerden bu medreseye ilim almak için gelenler oldu. Dört sene boyunca o medresede ders ve fetvalar verdi, kitaplar yazdı. Böylece artık meşhur oldu ve sadece Bağdat’tan değil, farklı ve uzak yerlerden de ondan ilim almak için gelenler oldu. Nizamülmülk İmam Gazali’ye “Zeyneddin” ve “Şerefu’l-Umme (ümmetin şerefi)” lakabını vermiştir. İmam Gazali’nin o dönemde bu medresede üç yüz talebesi bulunmaktaydı; bunlara fıkıh, kelam, fıkıh usulü gibi ilimler öğretiyordu. İbni Akil(6), Ebu el-Hattab, Abdulkadir Geylani(7), Ebu Bekir ibni el-Arabi(8) gibi o dönemin büyük âlimleri İmam Gazali’nin derslerine katılıyordu.
İmam Gazali rahmetullahi aleyh’in bu dönemde en çok uğraştığı şey, ehlisünnet mezhebine muhalif olan fırkalara reddiye hazırlamak ve Nizamiye Medresesinde ders vermekti. O sırada “Makâsidu’l-Felâsife” adlı kitabı yazarak filozofların fikirlerini anlatmıştır. Sonra “Tehâfutu’l-Felâsife” kitabıyla onların tarikatlarının sapık olduğunu ortaya koydu. İmam Gazali rahmetullahi aleyh bâtıni fikirlere de karşı çıkıp yazılar yazdı. O dönemde bâtıni fikirlere sahip olan en tehlikeli taifelerden biri Şii olan İsmaili taifesidir. İmam Gazali onların fikirlerine reddiye yazmıştır. Hicri 485’te Nizamülmülk Bâtıniler tarafından öldürülmüş, ardından Abbasi halifesi el-Muktedî bi Emrillah vefat etmiş, yerine el-Mustazhir Billah halife olarak gelmiştir. Mustazhir Billah, Gazali’den Bâtınilerin fikirlerine reddiye olacak bir kitap yazmasını istemiştir. Bunun üzerine İmam Gazali üç kitap yazmıştır: Fedâihu’l-Bâtıniyye, Huccetu’l-Hak ve Kavâsimu’l-Bâtıniyye.
İmam Gazali felsefe ilminde çok derine inmiştir çünkü önceleri hakikate ve tam mutmainliğe bu ilimle ulaşabileceğine inanıyordu. Sonra anladı ki bu yol aklı ikna eder fakat nefsi mutmainliğe ulaştıramaz. Böylece tasavvufa kaydı ve aradığını tasavvufta elde etti. Çünkü bu yolda daha çok Kur’an ayetlerine ve nefis terbiyesine yöneldi, bu da onu mutmainliğe eriştirdi.
Bu sırada İhyâu Ulûmiddîn’i yazdı. On bir sene uzlete çekildikten, beldeleri dolaştıktan sonra tekrar medreseye döndü ve daha önce kuru metotlarla yazıp öğrettiği kitapları artık başka bir ruhla, başka bir nefesle, yani ruhani bir nefesle öğretmeye başladı. Daha önce akideyle ilgili sahip olduğu temel düşünceleri asla değişmedi, sadece düşüncelerini ele alış, öğretim tarzı değişti.
İmam Gazali rahmetullahi aleyh hayatının son zamanlarında evinin yanında fıkıh âlimleri için uzlet ve ibadet yeri olacak bir medrese kurdu. Burada bazı vakitler ders veriyor, bazı vakitler ibadet ediyordu. Yine bazı vakitler Kur’an’ı hatmediyor, bazı vakitlerde tarikat ehliyle birlikte tasavvufa dair meseleler konuşuyordu.
İmam Gazali hadis ilmiyle, diğer ilimlerle (usul, kelam vs.) uğraştığı kadar uğraşmamıştır fakat hayatının son zamanlarında hadis ilmine yönelmiştir. Allah-u Teâlâ ömür verseydi bu ilimde de imam olurdu. Bu sebeple İmam Gazali rahmetullahi aleyh’in hadisle ilgili hiçbir şey bilmediğini, bu konuda avam gibi olduğunu söylemek doğru değildir. İmam Gazali son zamanlarında Buhari(9) ve Müslim’i(10) okuyor, Ömer ibni Abdülkerim ibni Sadeveyh el-Ravasi’den hadis ilmini öğreniyordu.
İmam Gazali rahmetullahi aleyh hicri 505 senesinde vefat etmiştir. Kabri bazılarına göre Tus şehrinde, bazılarına göre Bağdat’tadır.
İmam Gazali’nin Bazı Öğrencileri:
1- Ebu el-Nasr Ahmed ibni Abdillah ibni Abdirrahman el-Hamgadi. Hicri 544 senesinde vefat etmiştir. Tus’ta Gazali’den fıkıh dersi almıştır.
2- Ebu Mansur Muhammed ibni İsmail ibni el-Huseyn el-Attarî. Tus’ta vaiz idi. Hicri 486’da vefat etmiştir. Tus’ta Gazali’den fıkıh dersi almıştır.
3- Ebu el-Feth Ahmed ibni Ali ibni Muhammed ibni Burhan. Hanbeli idi, sonra Gazali’den fıkıh tahsil etmiştir. Nizamiye Medresesinde çeşitli ilimler okutmuş, talebelere İhyâu Ulûmiddîn’i ders olarak vermiştir. Hicri 518’de vefat etmiştir.
4- Ebu Said Muhammed ibni Es’ad el-Tevkânî. Hicri 554’te vefat etmiştir.
5- Ebu Abdillah Muhammed ibni Abdillah ibni Tûmert el-Masmûdî. “el-Mehdi” ile lakaplanmıştır.
6- Ebu Hâmid Muhammed ibni Abdilmelik el-Cûzikânî el-İsferayinî. Bağdat’ta Gazali’den fıkıh almıştır.
7- Muhammed ibni Yahya ibni Mansur. O, İmam Gaza-li’nin öğrencileri içerisinde en meşhur olanlarından biridir. Gazali’den fıkıh dersi almış ve Gazali’nin “el-Vasît” kitabını şerh etmiştir.
8- Ebu Bekr ibni’l-Arabî. Malikî kadılarındandır. Hicri 495 senesinde İmam Gazali’nin İhyâu Ulûmiddîn kitabını, doğudan batıya götüren kişidir.
9- Ahmed ibni Maad ibni İsa ibni Vekil el-Tucîbî el-Dânî el-Uklîşî. İmam Gazali’den direkt olarak ders almamış fakat onun eserlerini, rivayetlerini şeyhleri Ebu Bekr ibni el-Arabî ve Ubbâd ibni Serhân el-Meârifi yoluyla almıştır.
10- Abdulkadir el-Geylani. O, İmam Gazali ile karşılaştı ve ondan etkilendi. Öyle ki İhyâu Ulûmiddîn kitabını model alarak “el-Ğunye li-Talibi Tariku’l-Hakk” kitabını telif etti.
İmam Gazali rahmetullahi aleyh elli beş yıllık ömrüne nice kitap sığdırmıştır. Araştırmacı Cemil Salibe ile Kamil İyad, İmam Gazali’ye ait olabilecek, kimi matbu kimi el yazması kimi de kaybolmuş olan 228 kitap ve risale toplamış ve bunları şöyle tasnif etmiştir: 72 kitap kesin olarak İmam Gazali’ye aittir. 73-95. kitapların İmam Gazali’ye ait olduğu şüphelidir. 96-127. kitaplar ona nispet edilmekle birlikte aslında ona ait değildir. Bu durumda İmam Gazali’ye ait olduğu kesin olan 72 kitap vardır.
Akide, kelam ilmi, felsefe ve mantık alanındaki kitapları:
1- El-İktisâd fi'l-İtikâd
2- Buğyetu'l-Murîd fî Mesâili'l-Tevhîd
3- İlcâmu'l-Avâm an İlmi'l-Kelâm
4- El-Maksadu'l-Esnâ Şerhu Esmâillahi'l-Hüsnâ
5- El-Meârifu'l-Akliyye ve Lubâbu'l-Hikmeti'l-İlâhiyye
6- El-Kânûnu'l-Kullî fi’l-Te'vîl
7- Faysalu'l-Tefrika beyne'l-İslâmi ve'l-Zendeka
8- Fedâihu'l-Bâtıniyye
9- Kavâsımu'l-Bâtıniyye
10- Makâsıdu'l-Felâsife
11- Tehâfutu'l-Felâsife
12- Mi'yâru'l-İlmi fî Fenni'l-Mantık
13- Mihakku'l-Nazar fi’l-Mantık
14- Mîzânu'l-Amel
Fıkıh, fıkıh usulü ve cedel ilmi alanındaki kitapları:
1- El-Ta'lika fî Furû'il-Mezheb
2- El-Basît fi’l-Furû'
3- El-Vasît (İmam Şafiî'nin fıkhı hakkında)
4- El-Vecîz (İmam Şafiî'nin fıkhı hakkında)
5- Fetâvâ el-Gazalî
6- Ğayetu'l-Ğavr fî Dirâyeti'l-Devr
7- El-Mustasfâ fî İlmi Usûli'l-Fıkh
8- El-Menhûl fî İlmi’l-Usûl
9- Tehzîbu’l-Usûl
10- el-Mebâdî’ ve’l-Ğâyât
11- Şifâu’l-Ğalîl fi’l-Kıyâsi ve’l-Ta’lîl
12- El-Kıstâsu’l-Mustakîm
13- Esâsu’l-Kıyâs
14- El-Muntehel fî İlmi’l-Cedel
15- Meâhizu’l-Hilâf
16- Tahsînu’l-Meâhiz fî İlmi’l-Hilâf
17- Cevabu Mufassalu’l-Hilâf
Tasavvuf ilmi alanında yazdığı kitaplar:
1- İhyâu Ulûmiddîn
2- El-İmlâu alâ Müşkili’l-İhyâ
3- Bidâyetu’l-Hidâye
4- Eyyuhe’l-Veled
5- Esrâru Muâmelâtiddîn
6- Ravdatu’l-Talibîn ve Umdetu’l-Sâlikîn
7- El-Erbaîne fî Usûliddîn
8- Medhalu’l-Sülûk ilâ Menâzili’l-Mülûk
9- Mîzânu’l-Amel
10- Kimyâu Saâdet (Kitap Farsça yazılmış, Arapçaya tercüme edilmiştir.)
11- Zâdu’l-Âhira (Kitap Farsça yazılmış, Arapçaya tercüme edilmiştir.)
12- Mukâşefetu’l-Kulûb el-Mukarrib ilâ Hadreti Allâmi’l-Ğuyûb
13- Sirru’l-Âlemîn ve Keşfu mâ fid-Dârayn
14- Minhâcu’l-Âbidîn
15- Minhâcu’l-Ârifîn
16- Meâricu’l-Kuds fî Medârici Ma’rifeti’l-Nefs
17- Mişkâtu’l-Envâr
18- Er-Risâletu’l-Ledunniye
19- El-Keşfu ve’l-Tebyînu fî Ğurûri’l-Halki Ecmeîn
Çeşitli alanlarda yazdığı kitaplar:
1- El-Munkiz mine’l-Dalâl
2- El-Maznûnu bihi alâ Ğayri Ehlihi
3- El-Maznûnu bihi alâ Ehlihi
4- Cevâhiru’l-Kur’ân ve Dureruhu
5- Hakîkatu’l-Kur’ân
6- El-Hikmetu fî Mahlukâtillah
7- El-Tibru’l-Mesbûk fî Nasîhati’l-Mülûk
8- El-Kasîdetu’l-Munferice
9- Şifâu’l-Ğalîl fî Beyâni’l-Şubehi ve’l-Muhayyel ve Mesâliki’l-Ta’lîl
İmam Gazali rahmetullahi aleyh’i destekleyen âlimler olduğu gibi desteklemeyenler de vardır. Fakat ileri gelen âlimlerin cumhuruna göre İmam Gazali; Huccetu’l-İslam, beşinci asrın müceddidi ve dinî ilimleri ihya edendir. Onu destekleyen, öven âlimlerden bazıları şunlardır:
1- Şeyhi Ebu el-Meali el-Cüveyni: “Gazali’nin ilmi geniş bir deniz gibidir.” (Taceddin el-Subki, Tabakâtu’l-Şâfiiyyeti’l-Kubrâ, c.6 s.195-201)
2- Zehebi: “Gazali; geniş ilim sahibi bir imam, Huccetu’l-İslam, (yüksek ilmi sebebi ile) zamanında hayretle karşılanan bir âlimdir. Zeyneddin Ebu Hâmid Muhammed ibni Muhammed ibni Ahmed el-Tûsi el-Şafii el-Gazali’nin tasnifleri vardır ve kendisi yüksek zekâ sahibidir.” (Zehebi, Siyeru A’lâmu’l-Nubelâ, c.19)
3- İbni el-Cevzi(11): “Gazali; usul ve füru’ konusunda içindeki kelamın tahkiki, tertibi ve derlemesinin güzelliği bakımından eşi benzeri olmayan kitaplar telif etmiştir.” (İbni el-Cevzi, el-Muntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Umem, c.9, sene: hicri 505)
4- Taceddin el-Subki(12): “Gazali; kendisiyle darusselama ulaşılan Huccetu’l-İslam ve Mahaccetuddin’dir. Çeşitli ilimleri bir araya toplamıştır. Akli ve nakli ilimlerde bariz bir şekilde ortaya çıkmıştır. Ondan önceki âlimler onun ulaşmış olduğu mertebeye ulaşamamışlardır.” (Taceddin el-Subki, Tabakâtu’l-Şâfiiyyeti’l-Kubrâ, c.6 s.195-201)
5- İbni el-Neccar(13): “Ebu Hâmid ümmetin ittifakı ile mutlak olarak fakihlerin imamıdır. Zamanının müçtehidi ve asrında tek idi. Çok zeki, idraki kuvvetli, açıkgözlü, kastedilen manaların hakikatine vâkıf bir âlimdi.” (Taceddin el-Subki, Tabakâtu’l-Şâfiiyyeti’l-Kubrâ, c.6 s.202-203)
6- İbni el-İmâd el-Hanbeli(14): “İmam Zeyneddin, Huccetu’l-İslam Ebu Hâmid büyük âlimlerden biridir. Kendisini ayıptan muhafaza etmek ve üstün zekâ ile birlikte eserler telif etmiş ve ilimde derinleşmiştir. Özet olarak onun gibisi görülmemiştir.” (İbni el-İmâd el-Hanbeli, Şezerâti’l-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb)
7- İbni Kesir(15): “Konuştuğu her şeyde âlemin en zekilerinden biriydi.” (İbni Kesir, el-Bidâye ve’l-Nihâye, c.12 s.173-174)
8- Ebu Bekr ibni el-Arabi: “Ufuklarda karşılaştığımız âlimlerden en meşhuru idi. Arkadaşları yürüyüşleri boyunca onun ilminden söz ederlerdi.” (İsmet Denduş, Devru’l-Merâbitîn fî Neşri’l-İslâmi fî Ğarbi İfrîkiyya, s.195)
9- Es’ad el-Muheyni: “Aklı kemale eren ya da ermek üzere olan kişi ancak Gazali’nin ilmine ve faziletine ulaşabilir.” (Taceddin el-Subki, Tabakâtu’l-Şâfiiyyeti’l-Kubrâ, c.6 s.202-203)
10- Abdulğafir ibni İsmail el-Farisi: “Ebu Hâmid el-Gazali İslam’ın ve Müslümanların hücceti, dinin imamlarının imamıdır. Ahlak, zekâ, zihin, konuşma, beyan ve lisan açısından gözler onun gibisini görmemiştir.” (İbni Asakir, Tebyînu Kizbi’l-Mufteri)
Ebu Hâmid el-Gazali’yi diğer büyük âlimler gibi bazı âlimler de eleştirmiştir. Onun kitaplarında yazdığı bazı şeyleri, edindiği bazı fikirleri ve zühd ile tasavvuf yolundan tercih ettiği bazı şeyleri inkâr etmişlerdir. Ancak onu eleştirenler dahi onun ilmini ve faziletini övgü ile anmışlardır.
Onu eleştiren âlimlerden bazıları şunlardır:
1- Ebu Bekir el-Tartûşî(16): İmam Gazali’yi şeri ilimleri terk edip tasavvuf yoluna yönelmesi, felsefeye girmesi ve daha sonraları bazı kelam âlimlerini ve fakihleri eleştirmesi sebebi ile eleştirmiştir. Ebu Bekir el-Tartûşî, İmam Gazali’yi o derece eleştirmiştir ki onu itham ederek “Neredeyse dinden çıkacaktı.” demiş, onun tasavvuf ilmine alışık olmadığı ve onu bilme konusunda tecrübeli olmadığını söylemiştir.
Taceddin el-Subki, el-Tartûşî’nin eleştirilerine reddiye yapmış ve İmam Gazali’nin felsefeyi ona reddiye yapmak için öğrendiğini, onun tasavvuf konusunda derin bir ilme sahip olduğunu, eğer Gazali tasavvufu bilmiyorsa kimin bileceğini söylemiştir.
2- Mazuri(17): İmam Gazali’yi, onun İhyâu Ulûmiddîn kitabında zayıf hadisleri nakletmesi ve felsefe okuması sebebi ile eleştirmiştir. Taceddin el-Subki aynı şekilde Mazuri’ye de reddiye yapmıştır ve onun, İmam Gazali’ye laf atmasının sebebinin şu olduğunu söylemiştir: Mazuri’nin, Ebu el-Hasen el-Eşari’ye kelam konusunda ve İmam Malik’e fıkıhta taassubu vardı. İmam Gazali kelam ilminde bazı feri konularda İmam Eşari’ye muhalefet ettiği için Mazuri ona laf atmıştır. Mazuri’nin İmam Eşari’ye o derece taassubu vardı ki şöyle derdi: “Sünnetin şeyhi olan İmam Eşari’nin hata ettiğini söyleyenin kendisi hata etmiştir.” Subki, İhyâu Ulûmiddîn’de bulunan hadisler sebebi ile Mazuri’nin Gazali’yi eleştirmesine reddiye yapmış; İmam Gazali’nin hadis konusunda derin bir ilme sahip olmadığını ve İhya’da naklettiği hadislerin genelinin kendisinden önce yaşayan fakihlerin ve sufilerin kitaplarında geçen hadisler olduğunu söylemiştir.
3- İbni Salah(18): Mantık ilmini fıkıh usulüne dâhil etmesi sebebi ile İmam Gazali’yi eleştirmiştir. İmam Subki aynı şekilde ona da reddiye yapmıştır.
4- İbni el-Cevzi: Onun, İmam Gazali’yi öven sözleri de vardır eleştiren sözleri de vardır. İbni el-Cevzi’nin bu sözleri “Telbîsu İblis” kitabının birkaç yerinde geçmektedir. İbni el-Cevzi İhyâu Ulûmiddîn kitabına reddiye olarak bir kitap yazmış ve bu kitaba “İ’lâmu’l-Ahyâ bi Ağlâti’l-İhyâ” ismini vermiştir.
(2) Ebu el-Hasen el-Eşari: Asıl ismi Ali ibni İsmail’dir. Ebu el-Hasen, onun künyesidir. Hicri 260 yılında Basra’da doğmuş, 324 yılında Bağdat’ta vefat etmiştir. Usul ve kelam âlimidir. Ehlisünnetin akidesini kuvvetli hüccetiyle müdafaa etmesi sebebiyle kendisine “Nâsıru’l-Sunne (Sünnetin destekleyicisi)” lakabı verilmiştir. Birçok kitap kaleme almıştır. Bize ulaşanlarından bazıları; Makâlâtu’l-İslâmiyyîn, el-Lum’a, el-İbâne, Risâle ilâ Ehlissuğr, Risâle fî İhtihsâni’l-Havz fi’l-Kelâm’dır.
(3) Bakıllani: Asıl ismi Ebu Bekir Muhammed ibni Tib ibni Muhammed ibni Cafer ibni Kasım’dır. Ebu Bekir künyesidir, Bakillani olarak bilinir. Hicri 338 yılında Basra’da doğmuş, 403 yılında Bağdat’ta vefat etmiştir. Büyük bir Eşari âlimi olup Maliki mezhebinin büyük âlimlerindendir. Ehlisünnetin akidesini kuvvetli bir şekilde savunması sebebi ile “Şeyhu’l-sünne, lisanu’l-ümme (sünnetin şeyhi, ümmetin lisanı)” lakabını almıştır. Birçok eseri vardır, bazıları şunlardır: el-İnsâf, Temhîdu’l-Evail, Tekrib ve İrşad.
(4) Ebu el-Meali el-Cüveyni: Asıl ismi; Abdulmelik ibni Abdillah el-Cüveyni’dir. Hicri 419 yılında Nişabur’da doğmuş, 478’de orada vefat etmiştir. Lakabı, İmam el-Harameyn’dir. Büyük bir Şafii âlimi olup fıkıh, usul ve kelam âlimidir; zamanının en büyük Eşari âlimlerindendir. En meşhur öğrencileri, Ebu Hâmid el-Gazali ile Ebu Kasım el-Ensari’dir. Fıkıh, fıkıh usulü, usuluddin, kelam, şeri siyaset gibi birçok alanda kitap yazmıştır. En meşhurları şunlardır: Fıkıh alanında Nihâyetu’l-Matlab fî Dirâyeti’l-Mezheb; fıkıh usulü alanında el-Burhân, el-Varakât; akide alanında Luma’ul-Edille fî Kavâid Ehlissunne, Akîdetu’l-Nizâmiyye fî Erkâni’l-İslâmiyye; şeri siyasette el-Ğıyâsu’l-Umem.
(5) Nizamülmülk: Asıl ismi Kavamuddin Ebu Ali el-Huseyn ibni Ali ibni ishak ibni Abbas el-Tusi’dir. Nizamülmülk lakabıdır. Hicri 408 yılında Tus’a bağlı Nukan şehrinde doğmuş, 485 yılında Asbahan’da öldürülmüştür. Selçuklu Devletinin melikleri “Alp Arslan” ve onun oğlu “Melikşah”ın veziri idi. Fakat Nizamülmülk sadece siyaset ile uğraşan bir vezir değildi, ilmi çok seviyordu. Ehlisünnet akidesinin yayılması için hırslıydı, bu sebeple Nizamiye Medreselerini inşa ettirdi.
(6) İbni Akil: Asıl ismi Ali ibni Akil’dir. Hicri 431 yılında Bağdat’ta doğmuş, 513 yılında orada vefat etmiştir. Hanbeli mezhebinin büyük âlimlerindendir; usul, kıraat ve kelam âlimidir. Kitaplarından bazıları şunlardır: Resâil fi’l-Kur’ân ve İsbâtu’l-Harf ve’l-Savt Radden ala’l-Eş’ariyye, el-İrşâd fî Usûliddîn, el-Fünûn.
(7) Abdulkadir el-Geylani: Asıl ismi Abdulkadir ibni Musa ibni Abdullah’tır. Hicri 470 yılında Ceylan şehrinde doğmuş, 561 yılında Bağdat’ta vefat etmiştir. Tasavvuf âlimidir. Hanbeli mezhebine mensuptur. Bazı eserleri şunlardır: İğâsetu’l-Ârifîn, el-Gunyetu li Tâlibi Tarîki’l-Hak, Fethu’l-Rabbânî.
(8) Ebu Bekir ibni el-Arabi: Asıl ismi Muhammed ibni Abdullah ibni Muhammed el-Mearifi’dir. Ebu Bekir künyesidir. Hicri 468 yılında İşbiliyye şehrinde doğmuş, 543 yılında Fas’ta vefat etmiştir. Fıkıh, usul, hadis, tefsir ve kelam âlimidir. Maliki mezhebinin büyük âlimlerindendir. Birçok eseri vardır, bazıları şunlardır: Kânûnu’l-Te’vil, Ahkâmu’l-Kur’ân, el-Avasım mine’l-Kavâsım, el-Emedu’l-Aksâ fî Şerhi Esmâillahi’l-Hüsna.
(9) Buhari: Asıl ismi Ebu Abdullah Muhammed ibni İsmail el-Buhari’dir. Ebu Abdullah künyesidir. Hicri 194 yılında Buhara’da doğmuş, 256 yılında Semerkant’ta vefat etmiştir. Buhara şehrinde doğduğu için oraya nispetle kendisine Buhari denilmiştir. Büyük bir hadis, fıkıh ve cerh ve ta’dil âlimidir. Kur’an’dan sonra en sahih kitap olan Sahih-i Buhari’nin müellifidir. Bazı eserleri şunlardır: el-Câmiu’l-Sahîh, Edebu’l-Müfred, Halku Ef’ali’l-İbad.
(10) Müslim: Asıl ismi Müslim ibni Haccac ibni Verd ibni Kuşaz el-Kuşeyri el-Nisaburi’dir. Künyesi Ebu Hasan’dır. Hicri 206 yılında Nişabur’da doğmuş, 282 yılında orada vefat etmiştir. Büyük bir hadis âlimidir. Sahih-i Buhari’den sonra en sahih hadis kitabı olan Sahih-i Müslim’in yazarıdır. Bazı eserleri şunlardır: el-Câmiu’l-Sahîh, el-Temyîz, el-Tabakât.
(11) İbni el-Cevzi: Asıl ismi Abdurrahman’dır. Nesebi Ebu Bekir el-Sıddık’a dayanmaktadır. Künyesi Ebu’l-Farac, ilim sıfatı Cemaleddin’dir. Hicri 511 yılında doğmuş, 597 yılında vefat etmiştir. Zamanının en büyük Hanbeli âlimlerindendir. İmam, hâfız (hadis âlimi); fıkıh, tefsir ve tarih âlimidir, vaaz konusunda birçok kitap kaleme almıştır. En meşhur öğrencileri; Ebu el-Kasım Ali ibni el-Cevzi, Yusuf ibni el-Cevzi, İbni Kudame el-Makdisi. İbni el-Cevzi tefsir, fıkıh, tarih, hesap, astronomi, tıp, lügat ve nahiv alanında küçük büyük, toplam 300 kitap yazmıştır. Meşhur kitaplarından bazıları; Zâdu’l-Mesîr İlmi’l-Tefsîr, Def’u Şubheti’l-Teşbîh bi Ekuffi’l-Tenzîh, el-Mevdû’ât fî Ehâdîsi’l-Merfû’ât, el-Muntazam fî Târîhi ve’l-Muluki ve’l-Umem.
(12) Taceddin el-Subki: Asıl ismi Ebu Nasr Taceddin Abdulvahab Abdulkavi el-Subki’dir. Hicri 727 yılında Mısır’ın Subkulabid köyünde doğmuş, 771 yılında Dimeşk’te vefat etmiştir. Dimeşk’te Kadu’l-Kuda görevini almıştır. Tarih, akaid ve fıkıh âlimidir. Fıkıhta Şafii, akidede Eşari mezhebine mensuptur. Hocaları; babası Takiyuddin el-Subki, İmam Zehebi ve Ebu Hayyan el-Garnati el-Endulisi’dir.
(13) İbni el-Neccar: Asıl ismi Takiyuddin Muhammed ibni Ali el-Futuhi el-Hanbeli’dir. Hicri 898’de doğmuş, 972’de vefat etmiş Mısırlı bir fıkıh âlimidir. Eşari mezhebine mensuptur. En meşhur kitabı Muntehe’l-İrâdât’tır.
(14) İbni el-İmâd el-Hanbeli: Asıl ismi; Abdulhayy ibni Ahmed ibni el-İmâd el-Hanbeli’dir. Miladi 1032 yılında Dimeşk’te doğmuş, uzun yıllar Kahire’de ikamet ettikten sonra 1089’da Mekke’de vefat etmiştir. Tarih, fıkıh ve edebiyat âlimidir, Hanbeli mezhebine mensuptur. En meşhur kitapları; Şezerâtu’l-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb (8 cilt) ve Hanbeli fıkhına dair yazdığı Şerh Metni’l-Muntehâ’dır.
(15) İbni Kesir: Asıl ismi İsmail ibni Ömer ibni Kesir el-Dimeşki’dir. Hicri 701 yılında Dimeşk yakınındaki Busra’da doğmuş, 774 yılında Dimeşk’te vefat etmiştir. Tarih, hadis, fıkıh ve tefsir âlimidir. Meşhur öğrencileri; Şihabeddin İbni Hiccî, Hâfız Ebu el-Mehâsin el-Huseyni ve İbni Hacer el-Askalani’dir. Birçok kitap kaleme almıştır. En meşhurları; el-Bidâye ve’l-Nihâye ve Tefsîr-i İbni Kesir’dir.
(16) Ebu Bekir el-Tartûşî: Asıl ismi Ebu Bekir Muhammed ibni el-Velid ibni Halef’tir. Ebu Bekir el-Tartuşi ismiyle meşhurdur. Hicri 451 yılında Endülüs’ün Tartuşa şehrinde doğmuş, 520 yılında vefat etmiştir. Maliki âlimidir. Sirâcu'l–Mülûk kitabı meşhurdur.
(17) El-Mazuri: Asıl ismi Ebu Abdullah Muhammed ibni Ali el-Temimi el-Mazuri’dir. Hicri 453 yılında Tunus’un el-Mehdiyye şehrinde doğmuş, 536 yılında vefat etmiştir. Zamanının Maliki mezhebi imamlarından ve Eşari âlimlerinden olup muhaddistir.
(18) İbni Salah: Asıl ismi Osman ibni el-Mufti Selahaddin el-Şehrazuri’dir. Hicri 577 yılında Irak’ın Şehrazur şehrinde doğmuş, 643 yılında Dimeşk’te vefat etmiştir. Şeyhul İslam lakabı almış, büyük bir hadis âlimi ve Şafii fıkhı âlimlerindendir. Abdurrahim el-Iraki, İbni Hacer el-Askalani, Nevevi ve İbni Kesir ondan etkilenmiş, ondan ilim almışlardır. En meşhur kitabı, hadis ilmine dair yazılan Marifet Ulûmi’l-Hadîs’tir. Bu kitabın esas ismi Mukaddimetu İbni el-Salah’tır.
|
